СОЛТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН ОБЛЫСЫ ТУРИСТІК ОБЪЕКТ РЕТІНДЕ

 СОЛТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН ОБЛЫСЫ ТУРИСТІК ОБЪЕКТ РЕТІНДЕ

   Қазақстанның дамыған жэне жоғары деңгейлі кластерлерінің бірі туризм болып табылады. Туризмнін дамуы мемлекеттің экономикалық жағдайының жақсаруына аралық салалардың қалыптасуына мүмкіндік жасайды.
   Қазақстандағы туризмнің дамуын карастырғанда тарихи жағдайларга сүйенеміз. Туризмнің дамуы Қазақстанда б.з.д 3 мыңжылдықта пайда болып, күрыла бастаған ¥лы Жібек жолының дамуымен байланысты. Туризм ол көптеген адамдардың білуінше ол демалыс, жаңа эсер алу, қанағаттанумен байланысты. Белгісіз өлкелерді ашу жэне тануға, табиғи ескерткіштерді, тарих жэне мэдениет, эртүрлі елдердің салт -дэстүрлерін танып білуге деген қүштарлыгының арқасында адам өміріне өте қажеттене түсті.
   Осы замангы туризм индустриалды формасы бар, үлттық экономикалық дамудың негізгі катализаторы болып табылатын, жаңа жүмыс орнын пайда болдыратын, үлттық кірістің өсуіне эсер егетін, жерлікті халық түрмысын көтеретін экономикалық қүбылыс туризм саласында алдынғы қатардағы шетелдің туризм индустрясын мысалга алсақ оған салынған инвестициялардың тез өзін - өзі ақтауының ең жоғарғы тиімділігін кореміз. Туризмнің дамуы мемлекеттің экономикалық жағдайының жақсаруына аралық салалардың қалыптасуына мүмкіндік жасайды. Бүл жаһандану деңгейіндегі .салмақты саясат, үлкен ақша ірі бизнес болып саналады.Бүл деген туризм өзі жетілген мемлекеттің экономикасында оң ықпалын тигізеді деген сөз.
Қазакстанның элемдік туристік шаруашылықта өз орнын табуда, оның өзіндегі туристтің аумақтық үйымдасуы жэне ғылыми дамуын жетілдіре отырып жогары деңгейлі туризм индустриясына қол жеткізе алады.
   Облыстың аумагы 98,04 мың шаршы км. Теңеліп, республика аумағының 3,6 пайызын қүрайды. Солтүстік Қазақстан облысы - Қазақстанның солтүстігінде орналасып, (Сары-Арқа) казактың ұсақ үстүртінің бір бөлігін жэне Батыс Сібір ойпатының қиыр оңтүстігін алып жатыр. Облыс аумағының көп жері Батыс Сібір ойпатының қиыр оңтүстігінде орналасып, жер денгейінің биіктігі 200м. аспайды жэне Тобол мен Ертіс өзендерінің ара алқабының көп кеңістігін Альп, ескі өзен неоген платосына қарайды. Облыстың экімшілік орталыгы - Петропавл каласы, ол (Ертіс өзенінің сол саласы) Есіл өзенінің оң жағалауында орналасқан.
   Солтүстік Қазақстанньщ ең үлкен қүрлық тереңінде орналасуы оның табиғатының күрт өзгермелі болуына эсер етіп, ал жазының кыска да ыстық болуы.
   Жануарлар элемінің көптүрлі болуы экосистемалардың эр түрлігімен анықталады. Мүнда сүтқоректілердің 160-тай жэне қүстардың 200-дей түрлері бар.
   Облыс аумағында көптеген көркем жерлер: тау жоталары, сыңсыған ормандар, өсімдік қорықтары, маңызды қарағай тоғайлары, Шалқар көлі жэне Имантау табиғи аймағы бар. Жүздеген археологиялық тарихи жэне сэулет ескерткіштері мемлекет қорғауында. Ен гажайып археологиялық жерлер: Иман-Борлық, Шағала жэне Есіл өзендерінің аңғарында орналасқан, мысалы энеолит эрасының кездеспейтін тарихи ескерткіші - «Ботай қонысы», ал темір ғасырының археологиялык ескерткіші - «Ақ Ирий» қалашығы болып табылады.
   Солтүстік Қазақстан облысында туристік индустрияны дамытуда шетел жэне ішкі инвестициялардың қызығушылыгын оятатын барлығы бар. Облыстың геогрфиялық орналасу орынын есептегеннің өзінде: Ресей Федерациясының іргелес аумақтары (Омбы, Қорған, Түмен); Астана астанасының жэне Ақмола облысының курортты жерлерінің жақындығы (Бурабай, Зеренді); бірегей табиғи демалыс аймағының болуы (Шалқар жэне Имантау көлдері), сондай-ақ, ресгіубликалық маңызы бар ескерткіштер (Қарасай мен Ағынтай батырлардың кесенесі, Сырымбет кентіндегі Айғаным мен Шоқан Уәлиханов мекені, Ботай энеолиттік мекені) бұл аймак ішкі туризмді дамыту жоспарында ең болашагы барлардың бірі болуы мүмкін.
   Солтүстік-Қазақстан облысында туристік сала аясындағы жұмыстар 2001 жылғы 13 маусымдағы «Қазақстан Республикасындағы туристік қызмет туралы» Заңға сэйкес эзірленген, 2007-2011 жылдарға арналган Солтүстік-Қазакстан облысындағы туристік саланы дамыту Бағдарламасына сэйкес өткізіледі.
   Қазіргі уақытта облыста, туристік қызмет түрлеріне лицензиялары бар, туристтік бизнестің 27 субъекті тіркелген, соның ішінде 5 туроператор жэне 20 турагент, сондай-ақ «Планета» Туристтік орталыгы» МҚКК жэне «Спортландия» ЖШС өздерінің қызметтерін жалғастыруда. Негізгі қызмет түрлері: ішкі жэне шығыс туризмі.
   Облыс аумағында 37 туристтік-сауықтыру объектісі., 22 балалар сауықтыру лагері бар. Орналастыру өрісінде 24 жеке кәсіпорын иелері жүмыс істейді.
Солтүстік Қазақстан облысында туризмді дамытудың 2007-2011 жылдарға арналған бағдарламасына сэйкес облыстың туренімдерін корсету жэне шарттарды бекіту мақсатымен облыстың басҚарма жэне туристік үйымдардың окілдері есеп беру кезеңінде келесі халықаралық туристік көрмелерге қагысқан: «Туризм жэне Саяхат» -«КІТҒ-2009» 9-ыншы Қазақстандық халықаралық туристік корме, (Алматы қ., 2009 жылғы 23-25 сэуір),' «Туризм. Сауықтыру. Саяхат - 2009» Ақмолалық оңірлік туристік жэрмеңке (2009 жьілғы 8-10 соуір). «Саркылмас 'саяхат» Қазақстандық туристік жэрмеңкесі (жылжымалы) (2-5 шілде 2009 жьиіы, Талдықорған), «ASTANA LEISURE-2010» 7-ші Қазақстандық халыкаралық туристік корме, (Астана қ., 2009 жылғы 6-8 қазан).
   Солтүстік Қазақстан облысында туризмді дамытудың 2007-2011 жылдарға арналған Бағдарламасын жүзеге асырудың бірінші кезеңінде соңғы жылдар қорытындысы бойынша туризмнің барлық түрлерінен көрсеткіштердің осуі байқалған. 2009 жылы туризмнің барлық түрлерінен қызмет көрсетілген келушілер саны 2877 адамға 6,9 % 2008 жылғы 38799-дан 2009 жылы 41676 туристерге дейін. Қызмет көрсетілген келушілер санының өсуі, 2009 жылы осіруді 3089 адамға 8,6 % 2008 жылғы 32850-ден 2009 жылы 35939 туристке дейін көрсеткен, ішкі туризм есебіне жіберілді.
Сонымен, 2009 жылы сырткы туризм 1,6 % өсіп келушілердің жалпы санынан 2805 адамды құрады (6,7 %). 2008 жылмен салыстырғанда шығушы туристер саны 8,1 % кеміп келушілердің жалпы санынан 2,9 мың адамды кұрады немесе 7 %.
   Облыс аумағында ерекше қорғалатын 16 табиғат объектісі, 3 000-нан астам кол бар. Туристер үшін орманды-далалы аіймақ жануарларының өмір сүру ортасын корсету объектісі ретінде бұлан, елік, қабан, жанат тэрізді ит, түлкі, борсық, қоян, тиін жэне т.б. коітгеп мекендеген Согров жэне Мамлют қорықшалары, «Красный оор» қорығы үсыныла алынады. Жазғы мерзімде аққулар, бірқазандар үя салады. Облыста орхидеяның кездеспейтін түрі оседі. Айыртау ауданында (Айыртау е., Имантау с.) жергілікті туристік қоғамдастықтар қүрылған. Туристік бизнес саласына жоғарыда айтылған селолардың түрғындары тартылған, түру, тамактану, экскурсиялык қызмет корсету жөніндегі қызметгер үсынылады.
   Солтүстіктен оңтүстікке 70 шақырымға, шығыстан батысқа 65 шақырымға созылған табиғи шүратты үсынады. Оның негізін су қоймалары жэне Имантау көлімен тау-орман массиві кұрайды, ол шын мэнінде өңірде ең сұлу көлдердің бірі болып саналады. Кол суы түщы. Кол ортасында жүрек түрінде көркем, орманмен жабылған шағын арал. Көлдің түбі тегіс. Оңтүстік жэне солтүстік жағынан жағалары қүмды, оңтүстік-батыс шығысынан-жартас. Ормандар көлдермен бірлесе ерекше микроклимат жасайды. Бүнда бұғылар, еліктер, борсыктар, түлкілер, тиіндер, кұрлар, кекіліктер жэне жануарлардың басқа түрлері мекен етеді. Котелок шоқысы, «Казачий» аралы, «Буян» шатқалы— табиғат ескерткіштері өзіне жергілікті түрғындар мен демалушыларды кайталанбас сүлулығымен тартады. Имантау көлінің жағалары — «жабайы туристер» демалысының сүйікті орны. Жазда мүнда түрлі-түсті шатырлардан толык қалашықтар пайда болады. Көлге қол жетімділік оңай, жолдардың көлік торабы демалыс аумағын Чистополье селосымен, эрі карай Есіл с., Торғай е., Володар с., Қостанай қ., Челябі қ., Кокшетау қ., Омбы қ., Түмен қ., Новосібір қ. байланыстырады. Имантау демалыс аумағы «КөКшетау» мемлекеттік үлттық табиғи саябагының Арықбалық өңірлік болімшесіне жатады.
   Солтүстік Қазақстанда қылқанды ормандардың пайда болу мәселесінде ғальшдардың көпшілігі осы ормандардың Орал жэне Алтай ормандарымен байланысты болған ертеде кең жайылган ормандардың қалдықтары болып табылатынына сэйкес көзқарасты қолдайды. Қызылжар экімшілік ауданындағы Большая Малышка селосынан қашық емес жерде орналасқан реликтілік «Серебряный бор» 243 га. аумақты қүрайды. Ағаштардың жартысынан көбінің жасы 100 жылға дейін. Қарағай орманын ақ қайыңдар айнала коршап тұр. Сондықтан «Серебряный бор» аталған. Коптеген жылдар қатарында шырша эртүрлі ғимараттар үшін кұрылыс материалы ретінде қолданылды. Осы жерлерде алғашқылардың бірі болып Долматов, Красноярка, Соколовка, Вагулин селолары пайда болды. Сол кездің өзінде жергілікті табиғат ландшафтарының бірегейлігін түсінген шенеуніктер болды жэне олар сондықтан қарағай орманын кесуге тыйым салды. Осы әрекеттердің арқасында бүгін бірегей «Серебряный борды» тамашалауға болады. Қазір бүл Есіл озені жайылмасыньщ жоғары бөлігін толығымен алмаса да, басым бөлігіне ие коне қылқанды орманның шағын ғана калдығы. Қылканды орманнын табиғаты бірегей. Осы жерде қызамық, кұлпынай, қой бүлдірген — жидектердің солтүстік жэне оңтүстік түрлері тоғысқан. Мүк пен қына шүйіншөп жэне олеңшөппен қатар өседі.
   Шал ақын ауданы аумағында «Сардоник» қорығы бар. Шал ақын ауданының экімшілік орталығы Сергеевтан 40 шақырымда орналасқан. Су торабы аудан орталығы— Сергеев қ. визит кәртішкесі болып табылады. Су қоймасы Есіл өзені бойымен Сергеев қ. Куприянов с. дейін 100 шақырымға созылған. Су айнасының алаңы — 117 шаршы шақырым, максималды тереңдігі — 20 м. Осында су туризмі мен жағажайлық демалыс түрлерін дамыту үшін мол мүмкіндіктер бар. Шал ақын ауданы орманды-далалы аумақта орналасқан. Иман Бұрлық, Бағанаты жэне Шудасай — шағын көркем өзендер Есіл өз.сағалары болып табылады. Осы аумақта 100-ден астам шағын кол саналады. Шағын Торанғүл көлі жэне Козлов көлі балықтың мол қорымен ганылған. Сергеев су торабын, облыс үшін сирек кездесетін өсімдіктер, соның ішінде кара қандағаш өсетін шағын аумақ Қандағаш орманын кору қызығушылық тудырады. [25,4 том].
   Ботай— Еуразияның ертедегі жылқышыларының әлемдегі бірегей қонысы. Иман-Бүрлық өзенінің оң жағасында 15 га. алаңды алады. Жер бетінде коптеген тұргын үйлердің шүңқырлары көрінеді. Ескерткіште 10 мың шаршы метрден астам жер қазылған, 100-дей тұрғын үй зерделенген, 300 мыңнан астам арфект анықталған. Тұрғын уйлер қоныстың барлық аумағында орналасқан. Ботайда көптеген шаруашылық жайлар, ошақтар, су шұнкырлары, сүйектер, қуралдар табылған, себебі осы жерде судың қасында тері өңдеу жүргізілген. Тұрғып үйлер негізінен қоныстың орталығында орналасқан. Жылқы шаруашылығы ботайлықтардьің шаруашьшық жүйесінің негізі болған. Содан басқа, олар ашиылық, балық аулаумсн айнадысқан, сүйек, ағаш, тасты өңдеген, керамиканы дайындағгің. Болжамды түрде олар доцгалақты білген. Жылқыны үйретудің алғашқы кезеңі осы ке,зге жатады. Қоныстар бір-бірінен 150-200 шақырым жерде құрылган, себебі олардыц әрқайсысына өз табңндарын бақылау үшін қажет тіршілік кеңістігі қажет болатьш. Ботай ескерткіші ЮҢЕСКО-ның қорғауына алынған. Ботай мәденистінің Еуразияньщ далалық жэне ормаңды-далалық белдеуінің көне тарихының проблемаларын әзірлеу үшін дүниежүзілік маңызы бары танылған.
   Солтүстік Қазақстан үлкец туристік потенциалы бар. Оның негізінде эр түрлі табиғи эр түрлі көркем ландышафтармен жэне климаттык белдеулерін, мэдени - тарихи бай мурасымен, өзінің қонақжай халқымен ерекщеленіп, туризмді дамытуға үлкен жағдай жасалды. Бірақ мемлекетттердің алдында үлкен бір жауапкершілік тур. Ол осы бай потенциалды элемдік жэне ішкі нарықта бәсекелесті тудырудың туристік өнімге айналдыру.

Бекмаганбетова Ж.Н., Батжанова С.Т.
(М. Қозыбаев атындагы СҚМУ)